Thất tốc hoàn toàn
Đây là nỗi sợ hãi đối với học viên SIV (khoá xử lý tình huống trên không), nhưng lại là chìa khoá thoát ngục của phi công acro. Jocky Sanderson mổ xẻ một cách chi tiết thất tốc hoàn toàn (full stall). Ảnh của Gudrun Ochsl.
Trong các khóa học SIV, thất tốc hoàn toàn là một kỹ thuật cơ động làm cho các phi công có những đêm mất ngủ. Nó nổi tiếng là ghê sợ vì đã trừng phạt những người làm sai, đồng thời cũng nổi danh trong việc làm phi công tự tin hơn trong phục hồi cánh dù khỏi những tình huống tệ hại một khi đã nắm vững và thực hiện kỹ thuật này một cách chính xác. Và đó cũng chính là điểm mấu chốt: nắm thật vững và thực hiện chính xác. Chuyển vào tình huống thất tốc là đơn giản, nhưng nó đòi hỏi kỹ năng lái dù chính xác và tính toán đúng thời điểm để thoát ra an toàn.
Giai đoạn thứ nhất để làm chủ thất tốc là phải biến bất kỳ cảm giác tiêu cực nào về nó thành tích cực: hãy nghĩ đến thất tốc là một người bạn tốt, quan tâm và giúp đỡ bạn chứ không phải là kẻ thù hung ác định làm tổn thương bạn. Thất tốc là một kỹ thuật phục hồi tuyệt vời để giúp bạn thoát khỏi bị xoay và cravat, những tình huống còn tồi tệ hơn. Nó xóa sạch gần như tất cả các chuyển động quay và giải thoát cravat bằng sự kết hợp giữa bay ngược và làm mất sức căng trên các dây bị rối. Nếu đang tính chuyển sang chơi nhào lộn thì bạn trước hết phải nắm vững kỹ thuật thất tốc. Điều đó không chỉ giúp bạn tự tin để thoát khỏi sự lộn xộn không tránh khỏi khi học một số động tác cơ động, nó còn là một kỹ thuật phục hồi khẩn cấp cuối cùng của bạn trước khi chịu nhượng bộ và quăng dù dự bị.
TƯ THẾ VÀ VỊ TRÍ
Trước khi bắt đầu thực hiện thất tốc bạn phải chắc là mình ngồi ở tư thế càng thẳng lưng càng tốt và ngồi thoải mái trong đai ngồi.
Bắt chéo chân ở mắt cá và ép đầu gối thật chặt vào thành bên của đai ngồi để giữ cho đôi chân không đu đưa. Nếu chân của bạn vung vẩy lung tung thì nó không chỉ ảnh hưởng đến khả năng lái dù mà còn tệ hơn thế, bạn hoàn toàn trông ‘không ngon’ khi cánh dù bắt đầu quăng đi quật lại.
Một khi bạn cảm thấy điềm tĩnh và sẵn sàng, hãy đẩy tay sâu xuống nhẹ nhàng và chắc chắn. Nếu bạn đang bay ở tốc độ tối đa, hoặc nếu cánh dù đang bổ xuống, và bạn đột nhiên kéo sâu dây lái thì cánh dù sẽ leo cao và văng về sau trước khi bị thất tốc, tiếp theo đó thất tốc sẽ rất mạnh, dữ dội và khó kiểm soát hơn. Tình huống thót tim như thế là quá mức cần thiết và vì vậy tốt nhất nên bắt đầu thực hiện thất tốc êm nhẹ bằng cách nhẹ nhàng làm chậm cánh dù dần dần để giảm thiểu mọi chuyển động văng lắc.
Bạn sẽ cảm thấy áp lực trên dây lái tăng cho đến khi đến điểm thực sự thất tốc. Sau đó luồng khí tách khỏi bề mặt của cánh dù, và cánh dù ngừng bay về phía trước, áp lực trên dây lái sẽ giảm đi trong giây lát. Đây là thời điểm rất quan trọng trong việc thực hiện thất tốc một cách an toàn và điều bắt buộc là bạn phải khóa cánh tay thẳng xuống đến khuỷu để hoàn toàn làm thất tốc cánh dù và tránh bất kỳ khả năng nào để cánh tay giơ lên sai thời điểm. Khi đã có thêm kinh nghiệm và trở nên quen thuộc với các lực tác động bạn sẽ không cần phải khóa cánh tay nhiều nữa, nhưng trong những lần đầu tốt nhất là hãy khóa chặt chúng xuống.
Hãy cố tỏ ra bình tĩnh khi bị thất tốc: hãy quan sát đôi chân mở rộng từ tư thế ngồi chéo chân lúc bình tĩnh rồi chuyển sang tư thế ngồi toa let chỉ trong tíc tắc!
ĐẾN ĐIỂM KHÔNG THỂ DỪNG LẠI
Khi cánh dù bị thất tốc, nó ngừng bay về phía trước, tuy nhiên, người bạn thì không. Chuyển động về phía trước sẽ làm bạn văng lên phía trước cánh dù, nhưng cảm giác của bạn là cảm thấy cánh dù rơi ngược về sau khuất tầm nhìn. Thân người bạn sẽ chuyển từ tư thế thẳng đứng sang gần như nằm ngang, ở đây tốc độ càng nhanh và năng lượng kèm theo càng nhiều thì bạn càng bị văng lên cao và cánh dù càng tụt về phía sau hơn.
Đây là thời điểm nguy hiểm nhất trong thất tốc. Nếu giữ bình tĩnh được và cánh tay khóa xuống thì tất cả mọi thứ sẽ là ok. Bạn sẽ văng trở lại xuống dưới cánh dù và nó sẽ ổn định. Tuy nhiên, nếu lúc đó thả dây lái ra và cánh dù đang văng xa ở phía sau thì bạn sẽ bị rắc rối nghiêm trọng. Cánh dù sẽ giật lắc trở lại trạng thái bay bình thường và nhao về phía trước để lấy tốc độ bay, và năng lượng có thêm khi bạn văng trở lại xuống thấp sẽ ném cánh dù một cách dữ dội về phía trước và bạn có thể dễ bị rơi vào trong cánh dù!
Với điều kiện là phải giữ được bình tĩnh và phanh đủ tốt thì cánh dù sẽ trở lại đường bay nhao về phía trước để cố gắng phục hồi và trở lại trạng thái bay bình thường, sau đó lại tụt về phía sau vì bạn vẫn làm nó thất tốc do giữ dây lái sâu. Cánh dù sẽ tiếp tục quăng ra sau và trước với mức dao động giảm dần cho đến khi trở về trạng thái bay bình thường.
“HÃY GIỮ BÌNH TĨNH VÀ TAY KHOÁ XUỐNG CHO CHẶT. RỒI MỌI THỨ SẼ ỔN”
CÁCH THOÁT KHỎI THẤT TỐC
Chọn thời điểm để thoát là rất quan trọng: tùy thuộc vào thời điểm thả dây lái và cách thả dây lái mà cánh dù sẽ có những phản ứng khác nhau. Không cần phải chờ đến khi cánh dù ổn định trước khi thực hiện động tác nhả dần dây lái – mà trong hầu hết các tình huống thực tế thì tốt hơn hết là nên bắt đầu quá trình nhả dây lái ngay lúc cánh dù văng trở lại trên đầu bạn, vì nó tiết kiệm thời gian và độ cao bị mất, và giảm thiểu nguy cơ xảy ra lỗi của phi công.
Hãy quan sát xem cánh dù nhao về phía trước trên đầu bạn rồi rơi lại về phía sau như thế nào. Nếu thấy cánh dù nhao về phía trước thì hãy chuẩn bị tinh thần để bắt đầu nhả dây lái khi cánh dù về đến vị trí ở thẳng trên đầu; cánh dù sẽ tìm cách phục hồi trở lại trạng thái bay bình thường khi ở trên hoặc phía trước chứ không phải ở phía sau bạn, và nhằm giảm thiểu bất kỳ năng lượng nào có thêm do chuyển động con lắc tạo ra trong lần nhao tiếp theo. Nếu làm đúng thì chuyển động con lắc của bạn sẽ thực sự bao trùm và triệt tiêu chuyển động nhao về phía trước của cánh dù chứ không phải là làm tăng thêm và ném cánh dù xa hơn nữa về phía trước.
Tất cả những gì mô tả ở đây nghe thì đơn giản, nhưng trong thực tế cánh dù bị thất tốc sẽ bị kéo dữ dội trong tay bạn khi nó đang quăng quật xung quanh, và bạn phải cẩn thận không để cánh dù lôi tay của mình lên quá nhanh vào sai thời điểm hoặc không đều. [Nhả dây lái] sai thời điểm có thể làm cánh dù vọt lên mạnh và có khả năng gây nguy hiểm, nhưng nếu nhả không đều thì sẽ làm cho cánh dù nhao không đều, trượt về một bên, và có thể bị cravat.
Điều quan trọng là để tay cao lên một chút, kiểm soát sự giằng giật ban đầu của cánh dù rồi sau đó thả phần dây lái còn lại ra một cách trơn tru. Tiếp theo là để cánh dù nhao và phục hồi, nhưng không quá xa để dẫn đến bị xẹp mép trước. Cánh dù càng văng xa về phía trước vào thời điểm nhả dây lái thì càng ít bị nhao dữ dội, việc xác định đúng thời điểm này là khó lúc ban đầu nhưng rồi bạn sẽ làm được bằng cách thực hành nhiều hơn.
Nếu bị thất tốc trong một thời gian dài thì cánh dù có thể chuyển sang trạng thái thất tốc ‘ổn định’ và lơ lửng trên đầu bạn và chuyển động văng lắc khi đó là tối thiểu. Các phi công thường mắc sai lầm phổ biến nhất trong trạng thái thất tốc ổn định là thiếu quyết đoán: không biết là khi nào thì nên nhả bớt dây lái và phanh để chặn chuyển động nhao xuống của cánh dù. Nếu cảm thấy nghi ngờ hãy giơ tay cao lên và khi cánh dù bắt đầu nhao xuống thì tìm cách hãm lại.
Nếu không nhả [dây lái] đủ nhiều thì cánh dù có thể bị thất tốc trở lại rồi sau đó bạn sẽ phải quyết định rất nhanh: nếu cánh vẫn còn văng ở phía trước hoặc trên đầu thì có thể có thể chấp nhận rủi ro và nhả bớt dây lái, nhưng nếu cánh dù đã bắt đầu rơi về phía sau thì bạn buộc phải đưa nó trở lại trạng thái thất tốc hoàn toàn (full stall) rồi làm lại từ đầu.
Một mối nguy hiểm nữa là thoát khỏi thất tốc nhưng bị cravat nhỏ. Tình huống này xảy ra do đầu mút cánh dù quăng quật trước sau và bị vướng vào dây dù. Nhả dây lái trơn tru khi cánh dù nhao sẽ đẩy không khí vào đầu mút cánh và giúp cho tránh bị cravat. Tuy nhiên nếu vẫn xảy ra cravat thì đừng có hoảng sợ, chỉ cần weight shift và phanh để giữ thẳng hướng bay hoặc ổn định đường lượn 360, rồi rướn người lên để gỡ cravat theo cách vẫn thường làm. Nếu vẫn không gỡ được cravat thì làm cánh dù thất tốc và bắt đầu lại từ đầu.
KẾT LUẬN
Trong tất cả mọi chuyến bay của mình, tôi chưa bao giờ rơi vào thất tốc hoàn toàn một cách không chủ đích. Cánh dù đưa ra rất nhiều dấu hiệu cảnh báo trước khi bị thất tốc và điều quan trọng là phải nhận ra điểm mà áp lực trên dây lái giảm đi và sắp sửa bị thất tốc. Làm thất tốc cánh dù một cách ngẫu nhiên là dấu hiệu bạn cần phải nghiêm túc giải quyết vấn đề về kỹ năng lái cánh dù của bản thân và vẫn còn là chặng đường dài cho đến bạn khi có thể thực hành những động tác như thất tốc hoàn toàn.
Cuối cùng, hãy nhớ rằng thất tốc không chỉ là cách tuyệt vời để phục hồi cánh dù, việc thực hiện kỹ thuật này cũng rất là vui, nhưng bạn PHẢI nắm vững nó trong một môi trường kiểm soát và an toàn, trên mặt nước, có sẵn thuyền cứu hộ cao tốc, và dưới sự hướng dẫn của phi công kinh nghiệm. Xin chớ có treo bài viết này vào dây điều khiển rồi bay lên và tự mình thực hiện động tác, bởi vì đó không chỉ là vấn đề khó đọc mảnh giấy đang phất phơ bay trong khi bạn mất khả năng kiểm soát, mà hơn thế nữa bạn sẽ làm hỏng tờ tạp chí Cross Country [trong đó có bài viết này] nếu bị rơi xuống nước.
TÁC GIẢ
Jocky Sanderson đã giảng dạy SIV trong suốt 15 năm qua và chính là người đạo diễn và sản xuất những video về dù lượn: Performance Flying, Speed to Fly và Security in Flight. Có thể đặt mua các video của Jocky tại www.xcshop.com vàwww.escapexc.com
Nguồn: tạp chí Cross Country số 110