CHƯƠNG 7: HOÀN THIỆN KỸ NĂNG CẤT CÁNH
GiangBT dịch
“Đơn giản về phong cách giống như là ánh sáng trắng. Nó là tổ hợp của các ánh sáng đơn sắc nhưng sự phức hợp của nó không phải là điều hiển nhiên.” – Anatole France
Trong thời gian huấn luyện bạn đã học cách bơm cánh dù và cất cánh trong điều kiện được kiểm soát cẩn thận. Độ dốc nhẹ nhàng, gió đúng hướng, người huấn luyện làm làm hết mọi việc chỉ còn thiếu nước là nắm tay bạn làm nữa mà thôi. Dần dần bạn sẽ học cách kiểm soát cánh dù với gió mạnh hơn một chút và thậm chí giữ được bình tĩnh trong các tình huống gió nhẹ khác nhau. Có lẽ bạn đã thực hiện được một số lần chạy cất cánh từ dốc cao hoặc thấp hơn so với những chỗ bạn đã được huấn luyện lúc đầu. Bạn đã có những tiến bộ rõ ràng và ấn tượng. Nhưng giờ là lúc để chuyển sang những bước tiếp theo.
Bước tiếp theo đó là bổ sung thêm tính linh hoạt trong việc cất cánh đồng thời hoàn thiện kỹ thuật cất cánh của bạn một cách an toàn. Tính linh hoạt có nghĩa là khả năng xử lý các điều kiện độ dốc khác nhau, các đường chạy dốc và mặt đất gồ ghề, cũng như các điều kiện gió chéo và có nhiều thay đổi. Hoàn thiện kỹ thuật cất cánh có nghĩa là làm tất cả những điều này với khả năng kiểm soát tuyệt đối cánh dù, từ việc bơm cánh dù, điều khiển cánh dù và tốc độ bay khi cất cánh.
Trên thực tế, bạn sẽ hoàn thiện kỹ năng chạy cất cánh cùng với kỹ năng hạ cánh và kỹ năng bay. Tuy nhiên, ta đặt tất cả những vấn đề này vào một chương riêng biệt để bạn có thể tập trung tốt hơn vào các yêu cầu cụ thể về từng kỹ năng này. Điều quan trọng cần lưu ý là không phải là tất cả các tình huống cất cánh và kỹ thuật bao gồm trong chương này là thích hợp với các phi công mới. Tuy nhiên, những gì nêu ra ở đây là để tập luyện trong tương lai và giúp bạn nhận thức được sự phức tạp liên quan đến các tình huống khó khăn hơn. Bạn luôn luôn phải cố gắng phấn đấu để dần học thêm các kỹ năng nâng cao hơn. Ví dụ, cất cánh nhiều lần trong điều kiện gió lệch hướng một chút trước khi chuyển sang xử lý những điều kiện gió giật và thay đổi nhiều hơn. Điều này cũng đúng đối với núi có độ dốc lớn hơn – tăng dần độ dốc so với đồi thấp quen thuộc.
Ta bắt đầu với việc hoàn thiện kỹ thuật cất cánh.
HOÀN THIỆN KỸ THUẬT CẤT CÁNH
Trước khi đi sâu vào nghiên cứu sự phức tạp của quá trình cất cánh, đầu tiên ta cần xác định thế nào là động tác cất cánh chuẩn. Ta sẽ xem xét lại những gì đã học trước đây. Việc rà soát định kỳ như vậy sẽ giúp củng cố kỹ thuật ngày một tốt hơn. Nếu bạn có thể nhớ lại khi lần đầu tiên học kỹ năng chạy cất cánh, bạn bị choáng ngợp với những cảm giác mới. Rồi thì sau đó bạn cũng nắm vững kỹ thuật cất cánh và mọi thứ là trong tầm kiểm soát. Bây giờ bạn ít nhiều cũng thoải mái hơn trong quá trình cất cánh và có một chút kinh nghiệm bay dù lượn, do đó bạn có thể thấy rõ hơn những vấn đề liên quan trong khi thảo luận về việc hoàn thiện kỹ năng cất cánh.
Trích dẫn lời của Dixon White: “Việc biết là mình có thể thực hiện chạy cất cánh tốt cho phép bạn thư giãn và kiểm tra để chắc điều kiện trên không là tốt nhất mới chạy cất cánh. Việc có kỹ năng cất cánh chắc chắn và biết là mình nắm chắc kỹ năng cất cánh có tác động rất mạnh lên toàn bộ chuyến bay. Những phi công nào mà còn lo lắng về việc cất cánh thì đã tự mang trong mình thái độ và kinh nghiệm bay một cách tiêu cực. Cảm thấy việc chạy cất cánh của mình là tốt, bạn không tự làm đau bản thân mình hoặc làm tổn hại đến trang thiết bị, bạn không cảm thấy ngượng ngùng với chính bản thân mình, điều đó có một tác động mạnh mẽ cảm giác hứng thú với các kinh nghiệm bay dù lượn. Trong quá trình hoàn thiện kỹ năng cất cánh bạn sẽ đạt được khả năng gắn kết ngày một vững chắc với cánh dù, điều này có nghĩa là bạn sẽ kiểm soát hiện tượng lắc cánh dù tốt hơn. Điều này cũng có thể có nghĩa là bạn sẽ quen thuộc hơn với những thông tin mà cánh dù có thể cho biết về khả năng nâng của không khí. Trong quá trình thực hành cất cánh bạn cũng sẽ tinh chỉnh được những hiểu biết của mình về thời tiết.”
Hình 7-1 Các bước của quá trình cất cánh
Rà soát lại kỹ thuật cất cánh
Khi lần đầu tiên học cách bay bạn thường chú ý lắng nghe lời nói của người huấn luyện. Tuy nhiên ngay khi có được khả năng suy nghĩ trong khi bay thì bạn bắt đầu thực hiện các quyết định và kiểm soát của bản thân một cách có ý thức. Rồi sau đó tích lũy được đủ kinh nghiệm và cảm nhận của cơ thể (đôi khi ta gọi là nhận thức vận động hoặc bộ nhớ cơ bắp) mà nhiều hoạt động của bạn sẽ trở nên tự động. Việc của ta ở đây là để đảm bảo là các phản ứng tự động của bạn được hình thành chính xác. Người huấn luyện hay những người giám sát có kinh nghiệm khác có thể đưa ra những thông tin phản hồi cần thiết để kiểm tra khả năng của bạn cho đến khi bạn tự nhận thức đủ mức để tự kiểm tra.
Quy trình cất cánh đầy đủ kể cả với phi công mới cho đến phi công cao cấp là gồm những động tác kỹ thuật tương tự. Nó bao gồm bơm cánh dù, kiểm tra cánh dù, chạy tăng dần tốc độ, cánh dù ổn định trên đầu phi công và chuyển sang giai đoạn bay vào không trung như thể hiện trong hình 7-1. Dưới đây là các bước quan trọng:
+ Kiểm tra trước khi bay và trước khi chạy cất cánh – Những bước kiểm tra này là quy định chuẩn và phải thực hiện trước mỗi lần cất cánh. Điều cuối cùng bạn cần kiểm tra là các cánh dù bay trên không và điều kiện gió có phù hợp không.
+ Tập trung quan sát và kiểm tra cánh dù – Với trường hợp cất cánh xuôi thì hãy nhìn về phía trước đến chân trời hoặc thấp hơn một chút. Đường chạy phải trong tầm nhìn ngoại vi của bạn. Ngay khi cánh dù đã cất lên, hãy nhìn lên và nhìn lại xem cánh dù đã căng đều chưa. Điểm này là quan trọng và cũng là một kỹ năng cần thiết. Đối với cất cánh ngược, bạn nhìn cánh dù trong khi bơm dù, tất nhiên, sau đó nhìn về phía trước lúc quay lại.
+ Vị trí dây lái – Phải đưa dây lái vào vị trí cất cánh đúng ngay khi bỏ tay khỏi các dây điều khiển trước. Đối với hầu hết các cánh dù thiết kế từ trên cấp dành cho phi công mới trở lên, thì cần tác động một chút lên dây lái khi cánh dù đạt đến vị trí ở đỉnh đầu để giữ cho nó không tiến trước so với bạn. Tuy nhiên, nếu bạn đang cất cánh xuôi, việc chạy giữ cho cơ thể của bạn tiến cùng với cánh dù và ít phải tác động lên dây lái. Mức độ tác động lên dây lái cần thiết phụ thuộc vào cánh dù, nhưng ở mức ngang tai/ ngang tầm mắt là bình thường.
+ Duy trì bước chạy – một khi bắt đầu chạy thì bạn phải tiếp tục duy trì. Đương nhiên bạn có thể chậm lại vì cánh dù bắt đầu nâng, nhưng vẫn phải duy trì nỗ lực. Đừng để chậm lại do kiểm tra cánh dù hoặc khi bắt đầu được nâng lên. Đừng chuyển sang tư thế ngồi ngay để thoát khỏi mặt đất – hãy tiếp tục chạy. Tư thế lao về phía trước, đầu gối uốn cong cho phép bạn xoải chân dài ra và vẫn tiếp xúc với mặt đất nếu bất ngờ bị bốc lên.
+ Kiểm soát điểm cất cánh – Với khả năng tăng tốc tốt của cánh dù và thân người phi công, cánh dù có đủ tốc độ để bay và sẽ tự động cất cánh. Tuy nhiên, với điểm cất cánh có độ dốc thấp hoặc trong các tình huống khác mà cần phải chạy nhanh, bạn có thể ít kéo dây lái để cánh dù không bị tụt ở phía sau và khi đã ở tốc độ cao, kéo một chút dây lái sẽ sẽ làm tăng góc tấn của cánh dù và nâng bạn bay lên không trung.
Một trong những dấu hiệu của một phi công tốt là chuyển suôn sẻ sang trạng thái bay. Nếu bạn kéo dây lái quá nhiều vào thời điểm này thì cánh dù sẽ bị chậm lại – trong khi bạn đang bốc lên – sau đó cánh dù vọt lên và bạn bị tụt xuống. Mục tiêu của bạn phải là chuyển suôn sẻ sang trạng thái bay mà không làm thay đổi đột ngột tốc độ trên đường bay như hình vẽ mô tả.
+ Duy trì tốt tốc độ bay – Khi bay khỏi mặt đất, bạn phải có khoảng tốc độ bay rộng để điều khiển. Tốc độ bay này ít nhất phải là nhanh hơn tốc độ rơi tối thiểu cho đến khi bạn đã ổn định đường bay và đã đạt được khoảng cách đủ tốt so với các cánh dù khác, cũng như là cây cối hay bất cứ thứ gì mà bạn không muốn bị va phải. Lý tưởng nhất là mức kéo dây lái để cất cánh sẽ phải đúng vào vị trí của tốc độ bay an toàn sau cất cánh.
+ Chuyển sang tư thế ngồi khi đã chắc chắn là thoát khỏi mặt đất – Chỉ ngồi vào trong đai ngồi khi đã đạt độ cao tối thiểu là 3 m hoặc nhiều hơn và đạt tốc độ bay “tốt”.
+ Chỉ đổi hướng bay khi chắc chắn xung quanh là thoáng – Chỉ nên thực hiện đổi hướng bay để lấy lực nâng theo hướng song song với ngọn đồi khi bạn đã ổn định tốc độ bay và có khoảng cách ít nhất là 6m so với tất cả các vật cản xung quanh.
Những yếu tố này cần được kiểm tra thường xuyên. Như đã đề cập, khi bạn đang phát triển kỹ năng của mình thì quá trình nhận thức của bạn có thể không phải là tổng hợp, do đó, người huấn luyện nên quan sát bạn khi cất cánh và đưa ra thông tin phản hồi. Khi đã có nhiều giờ bay hơn, đừng trở nên tự mãn. Đừng chỉ vì chưa hủy hoặc thủ tiêu một lần cất cánh nào không có nghĩa là kỹ năng của bạn là hoàn thiện. Hãy nhớ rằng, phòng hơn chữa …
Giải quyết vấn đề trong cất cánh
Bây giờ ta hãy xem xét các lỗi thường gặp trong cất cánh và cách sửa chúng.
+ Bơm cánh dù kém – Ta có thể phân chia động bơm cánh dù kém thành hai loại: bơm không đều hoặc là bơm đầu mút cánh lên trước hoặc cánh dù bị gập lại (xem hình 7- 2). Trong trường hợp thứ nhất có một vài nguyên nhân. Nếu gió cạnh so với cánh dù thì đầu xa theo hướng gió sẽ được bơm lên trước và bốc lên. Nếu trải cánh dù không đều hoặc bạn không đứng trên trục trung tâm thì một bên sẽ được bơm trước. Đôi khi chỉ cần một cành lá hoặc búi cỏ móc giữ dây dù và làm một bên lên chậm. Cách để ngăn chặn tất cả những tình huống này xảy ra là phải chú ý nhiều hơn khi trải cánh dù so với hướng gió và cây cỏ trên mặt đất, cũng như là vị trí chuẩn bị cất cánh so với cánh dù.
Hình 7-2 Các vấn đề trong cất cánh
Xẹp đầu mút cánh dù là một loại rắc rối khác mặc dù nguyên nhân của nó thường là giống như các vấn đề nói ở trên. Nếu có gió cạnh so với cánh dù thì nó có thể làm gập đầu mút cánh ở phía đầu gió. Vấn đề với xẹp đầu mút cánh dù là nó có thể kéo dài và khó gỡ nếu bạn đang bơm cánh dù và cánh dù vẫn chưa hoàn toàn đủ áp lực. Để gỡ đầu mút cánh dù bị xẹp, cần giữ cánh dù thẳng hướng với gió và kéo dây lái ở mức vừa phải (khoảng 30 cm) ở bên đầu mút cánh dù bị xẹp. Trải cánh dù và chọn vị trí tốt hơn có thể giúp tránh để đầu mút cánh dù bị xẹp trừ khi bơm cánh dù trong điều kiện có gió cơn, gió giật.
+ Cánh dù vọt quá đầu – Cánh dù vọt quá đầu trong khi bơm cánh dù thường dẫn đến bị xẹp mép trước. Trong trường hợp này góc tấn trở nên quá nhỏ, dạng cánh bay (airfoil) và việc tạo áp suất trong khoang cánh không còn được duy trì. Kết quả thường có xu hướng là mép trước cánh bị gập và mất dạng cánh. Nếu cố cất cánh vào thời điểm đó, bạn có thể bị ngã lộn xuống đồi dốc và kéo lê cánh dù theo.
Vấn đề cánh dù vọt qua đầu cần được để ý trong khi tập mặt đất. Bơm cánh dù nhiều lần và giữ cho nó dừng ở ngay trên đầu bạn bằng cách sử dụng dây lái ở mức và thời điểm thích hợp. Thường thì vấn đề này chỉ ra với cất cánh xuôi khi có gió nhẹ, vì vậy bạn phải tập luyện nhiều hơn nữa. Nâng cánh dù, giữ nó bay ở trên đầu, rồi thả xuống mặt đất và làm lại. Với đồi dốc một chút thì có thể chạy dễ dàng hơn và ta chuyển lực tác động vào cánh dù. Kết quả là cánh dù tăng tốc nhanh hơn và có xu hướng vọt qua đầu. Yêu cầu ở đây là tác động một chút lên dây lái. Một khi bạn đã làm chủ việc kiểm soát cánh dù không để bị vọt qua đầu ở mặt đất, thì có thể tập luyện nhiều lần ở đồi dốc và bạn sẽ giải quyết được vấn đề này.
+ Bay vọt lên – Một sai lầm phổ biến là kéo dây lái quá sâu một khi đã đạt tốc độ bay (và đôi khi là trước đó) rồi vọt lên không. Thường thì khi nhận ra lỗi, người phi công nhả bớt dây lái ra rồi nhao người về phía trước như nói ở trên. Sự nguy hiểm của động tác này là bay quá chậm gần mặt đất sau khi bay vọt lên rồi nhao xuống gần mặt đất.
Cách duy nhất để chữa vấn đề này là tập luyện lại ở đồi thấp. Hãy tập lái dù nhẹ nhàng và êm ái. Giảm bớt tác động lên dây lái nếu cần. Mục tiêu ở đây là tập luyện để có đường chạy đẹp như trong hình 7-1.
+ Ngồi vào đai ngồi quá sớm – Bạn có thể thấy các phi công chạy sau đó nâng chân lên do vậy ngồi gần như sát mặt đất( hoặc chạm đất). Động tác này cuối cùng có thể dẫn đến bị đau mông hoặc thậm chí là tệ hơn. Bằng cách lao người về phía trước trong khi chạy thì bạn có thể làm giảm xu thế này. Ngoài ra cũng nên tưởng tượng là bạn phải chạy quãng đường dài gấp đôi so với hình dung – do vậy cần phải giữ đôi chân ở dưới thân người phi công.
+ Quay người – Một vấn đề phổ biến khác nữa khi mới bay là dừng chạy xuống dốc trong khi thực hiện động tác quay người lại trong trường hợp cất cánh ngược. Trong trường hợp này cánh dù có thể vọt qua đầu và và sập xuống. Bạn có thể sửa chữa vấn đề bằng cách trước tiên là tập quay lại mà không có cánh dù. Quay người lại, tiếp tục di chuyển trong khi quay lại. Giữ tay và người ở vị trí cất cánh như trong thực tế và hình dung các động tác chuyển động đúng khi tập luyện. Cố gắng thực hiện các động tác khi đeo dù trong điều kiện gió ổn định. Bơm và giữ cánh dù ổn định trên đầu trong tư thế ngược, rồi quay người về phía trước trong khi vẫn giữ cánh dù ổn định ở trên đầu. Tiếp tục di chuyển ngược gió và quay ngược người lại trong khi vẫn giữ cánh dù ổn định ở trên đầu cùng với di chuyển ngược gió một cách bình thường. Một khi đã có thể thực hiện những động tác này nhiều lần liên tục, thì bạn đã có thể giải quyết các vấn đề cất cánh của mình. Hãy nhớ là nếu bạn đang cất cánh ngược và ngay lập tức quay chạy, thì cánh dù có thể có động năng chuyển động mà bạn phải kiểm soát bằng cách sử dụng dây lái.
Với tất cả các vấn đề về cất cánh (cũng như là nhiều vấn đề khác về kỹ năng di chuyển trong dù lượn) thì một trong những bài tập tốt nhất là tạo một hình ảnh đầy đủ của các động tác (trong tưởng tượng). Bạn có thể làm điều này bằng cách thư giãn, nhắm mắt lại, giả định đang ở đúng vị trí và thực hiện toàn bộ các động tác của quá trình cất cánh trong trí tưởng tượng. Thực hiện theo thời điểm thực tế và tưởng tượng cảm giác về gió, áp lực trên dây lái, cánh dù bị gập mép, v.v. Kiểu bài tập như thế này là một công cụ học tập có tác dụng rất mạnh đối với tất cả các kỹ năng bay mới.
Dừng cất cánh
Đôi khi phải dừng việc cất cánh. Khi đầu mút cánh dù bị xẹp hoặc bị vướng dính vào hoặc bị rối lớn vào với dây dù thì tốt nhất là dừng cất cánh. Thông thường việc này chỉ quan trọng hoặc là vấn đề với cất cánh xuôi, bởi vì đối với cất cánh ngược bạn không thể quay người để chạy cất cánh mà cánh dù không được bơm căng hoàn toàn ở trên đầu.
Cách tự động hay dùng nhất để dừng cất cánh là kéo sâu hết cả hai dây lái như khi hạ cánh. Tuy nhiên, nếu đã đạt được tốc độ nhất định, nhiều khả năng là việc kéo dây lái sẽ bốc bạn lên khỏi mặt đất, đặc biệt là ở trên đồi dốc đứng. Việc hạ trở lại mặt đất có thể không nhẹ nhàng.
Hình 7-3 Nguy hiểm của rotor
Tốt hơn hết là kéo cả hai dây điều khiển thật mạnh để dừng cất cánh. Cánh dù sẽ dừng giúp bạn chậm lại và nó sẽ rơi ra đằng sau người bạn và có tác dụng như là phanh. Nên kéo cả hai dây điều khiển đồng thời để để cánh dù không lôi bạn sang một bên quá mạnh. Để hành động có hiệu quả [việc dừng cất cánh lại] trong điều kiện bay thực tế thì điều quan trọng là phải tập kỹ thuật dừng cất cánh ở đồi thấp. Hãy làm điều này trước tiên ở trên mặt đất, rồi sau đó hãy thử ở đồi dốc. Khi đã biết là có thể dễ dàng dừng cánh dù trong trường hợp cần thiết sẽ giúp bạn ra quyết định dừng cất cánh dễ dàng hơn và do đó làm cho bạn trở thành một phi công an toàn hơn.
Lời khuyên an toàn: Với các cánh dù cao cấp hơn thì dây điều khiển sau có thể gắn một phần với dây điều khiển khác. Cần thường xuyên thực hành tìm và kéo các dây điều khiển ở đồi thấp rất lâu trước khi bạn cần đến chúng trong một tình huống cất cánh.
CẤT CÁNH TRONG CÁC ĐIỀU KIỆN KHÁC NHAU
Bây giờ là lúc để bạn có thể áp dụng tất cả các kỹ năng cất cánh đã tốn bao công sức để hoàn thiện. Đã đến lúc phải chuyển khỏi sườn đồi thấp được chăm chút chu đáo trong những điều kiện gió nhẹ nhàng đã biết rõ. Bạn bắt đầu phải áp dụng các kỹ năng và khả năng đánh giá của mình bằng cách học cất cánh trong các điều kiện gió khác nhau.
Kiểm tra an toàn: khi bắt đầu bay cao hơn, trong điều kiện có gió mạnh và ít phải giám sát thì điều vô cùng quan trọng là phải tránh nhầm lẫn rotor với một cơn gió đẹp đang lên điểm cất cánh. Hình 7-3 cho thấy trường hợp này xảy ra. Thường thì bạn có thể cất cánh tốt trong điều kiện như vậy, nhưng một khi đã thoát khỏi điểm cất cánh một chút, bạn có thể va phải vùng nhiễu loạn mạnh và bị tụt. Cánh dù có thể bị xẹp.
Cựu nữ vô địch thế giới Judy Leden và chồng, Chris Dawes, đang ở Ac-hen-ti-na để làm phim. Họ có kế hoạch bay từ một rặng núi cao 900m, và leo lên tiếp vào buổi sáng. Gió dường như là nhẹ và lật phật nhẹ lên theo triền dốc và họ dự kiến sẽ có một chuyến bay thermal tuyệt vời. Judy leo gần đến đỉnh và cho là đã đủ cao. Chris cũng leo theo và la lên khi Judy khi cô chuẩn bị cất cánh. Judy không bay được xa mấy trước khi tất cả mọi thứ tan vỡ thành từng mảnh. Cánh dù của cô bị văng lung tung và trở nên không kiểm soát được. Judy biến thành như một con rối bị kéo đi cùng. Ba lần trong “chuyến bay” này cánh dù biến thành trái bóng ở phía dưới cô. Mỗi lần cô đều đưa cánh dù trở lại bình thường được, nhưng không khí bị nhiễu loạn nặng không ngừng nghỉ cho đến khi cô gần đến mặt đất – một ngọn cây mà Judy tình cờ chạm phải. Chris la hét gì vậy? “Judy, đừng có cất cánh, ở đây gió đang thổi 45 dặm giờ ra sau núi!”
Để tránh tình huống như với Judy, hãy nhìn các đám mây trôi, xem các con chim bay bị trôi dạt theo vòng tròn hoặc gió chung ở xa núi để có được ý tưởng về gió trên thực tế. Dự báo thời tiết cũng là một nguồn thông tin tốt về gió trên thực tế. Thật không may, Judy và Chris không có bất cứ thứ gì như vậy ở một nơi xa xôi của Ac-hen-ti-na. Người ta luôn khuyên là phải kiểm tra gió ở trên đỉnh núi trước khi cất cánh. Ngoài ra, nên sử dụng bộ đàm để giữ liên lạc thông suốt với tất cả các thành viên trong nhóm liên lạc, đây là một biện pháp đảm bảo an toàn.
Cũng như tất cả các kỹ năng mới, nên bổ sung dần dần các điều kiện cất cánh khác nhau. Hãy bắt đầu với một chút gió cạnh hoặc thay đổi một chút về hướng hoặc điểm cất cánh dốc hơn một chút.
Mục tiêu của bạn: Dần dần có thể cất cánh một cách an toàn trong tất cả các điều kiện cho phép nêu trong phạm vi hoạt động dành cho mức kỹ năng của bạn.
Một phi công ở Millau, Pháp quay người hướng về trước sau khi thực hiện kỹ thuật bơm cánh dù ngược.
Lặng gió, Xuôi gió, Độ cao lớn
Tất cả những điều kiện bay này có điểm chung gì? Tất cả đều cho thấy là có khó khăn trong việc bơm cánh dù. Hãy xem xét lần lượt từng thứ một.
+ Lặng gió – Cho đến giờ bạn có thể đã có kinh nghiệm cất cánh trong điều kiện lặng gió. Thách thức chính trong trường hợp này là một mặt phải chạy đồng thời vẫn phải kiểm tra cánh dù trong khi chạy. Cất cánh xuôi trên đồi dốc trong điều kiện gió nhẹ hoặc không có gió thì bạn không có nhiều khoảng cho phép mắc lỗi. Bạn nên tự tin 100% về khả năng bơm cánh dù của mình và bơm cánh dù thành công 100% trong điều kiện lặng gió trước khi bạn định thực hiện cất cánh trong những điều kiện như vậy. Ta hãy xem xét một điểm cất cánh có độ dốc trên 30°. Trong tình huống này bạn buộc phải trải cánh dù hết sức cẩn thận, kể cả xếp cánh dù thành hình móng ngựa cho đều và các đầu mút cánh dù phải cân.
+ Xuôi gió – Bạn có thể nghe nói chuyện phi công giàu kinh nghiệm (về kỹ năng chứ không nhất thiết là về khả năng đánh giá và phán đoán) thực hiện cất cánh xuôi gió. Một số chuyện này có thể được phóng đại và một số có thể thuộc loại “may mà còn sống”. Bất luận thế nào chúng tôi không khuyến khích các bạn cất cánh xuôi gió, thậm chí trong một vài tíc tắc gió êm nhẹ. Một vấn đề có thể đó là trong một chút tích tắc gió êm nhẹ đó với gió ở mặt đất nhưng nó có thể mạnh lên ở 6 m là độ cao của cánh dù. Bạn có thể cảm thấy đồi dốc sẽ giúp bạn thoát ly được khỏi ngọn đồi, nhưng như đã đề cập ở trên, bạn ít có khả năng kiểm soát để dừng cất cánh trên đồi có độ dốc lớn. Đừng bao giờ định cất cánh trong điều kiện gió xuôi.
Tại một cuộc thi ở Kossen, Áo, năm 1990, chúng tôi đã chứng kiến một sự cố mà may mắn thay nó kết thúc một cách buồn cười vì không có ai bị chấn thương. Nhiều phi công đã trải dù ra sẵn sàng để bay, nhưng có gió nhẹ thổi xuống theo triền dốc và không khí là ẩm ướt. Cứ lúc một lại có một phi công cất cánh và hầu như không ai thoát khỏi con đường cắt qua sườn dốc ở phía dưới điểm cất cánh. Một phi công kém may mắn chạy và chạy và chỉ bốc lên vừa đủ để đâm xuống con đường và lăn xuống phía bên kia đường. Anh ta mất một vài phút để lấy hơi và thu nhặt trang thiết bị rơi rải rác rồi leo trở lại lên đỉnh đồi. Ngay khi vừa lên đến con đường, anh ta gặp một nữ phi công cất cánh theo đúng đường chạy của mình trước đó và thành công hơn một chút, nhưng lúc đó anh ta đứng đúng vào đường chạy của nữ phi công kia. Không có thời gian để thay đổi đường cất cánh, nữ phi công lao thẳng vào anh ta với đôi chân giơ thẳng về phía trước để vượt con đường. Vì không muốn để đôi chân cắm vào mặt anh này, nên cô ta dạng chân ra rồi quẹt vào đầu anh này. Anh phi công không may mắn bị đẩy ngã về sau và cả hai cùng lộn xuống dốc. Không hề có tin tức gì là liệu hai người có trở thành bạn sau đó không. Có những cách tốt hơn để gặp gỡ mọi người hơn là cất cánh trong điều kiện xuôi gió.
Lời khuyên an toàn: Trong điều kiện lặng gió hoặc gió rất nhẹ, rất cẩn thận để ý trong mọi lúc để chắc là không có gió nhẹ thổi xuống đồi. Cảnh báo này đặc biệt đúng khi bay vào cuối ngày.
+ Độ cao lớn – Càng lên cao không khí càng loãng vì vậy bạn phải di chuyển cánh dù nhanh hơn để nâng cánh dù lên. Nói chung, vấn đề này không quan trọng ngoại trừ một vài trường hợp đặc biệt. Nếu gặp phải điều kiện lặng gió hoặc gió nhẹ mà cất cánh ở độ cao lớn thì đòi hỏi bạn phải cẩn thận trong việc đánh giá điều kiện và thực hiện cất cánh thật tốt. Lời khuyên trong điều kiện lặng gió cũng rất đúng đối với tình huống cất cánh ở độ cao lớn.
Điểm cất cánh ở Telluride, Colorado là trên 3,660 MSL. Bay cặp vách và phong cảnh là ngoạn mục, nhưng độ cao lớn kết hợp với gió thay đổi do thermal nâng lên từ các khu vực khác nhau làm cho việc cất cánh luôn luôn là khó khăn. Chúng tôi đã chứng kiến cảnh các cánh dù bị xẹp một bên hoặc xẹp mép trước khi cất cánh khi mà các phi công ít để ý đã không tính chu kỳ để có gió thổi thẳng và đẹp. Khả năng đánh giá và kỹ năng là bắt buộc đối với các điểm bay như thế này.
Kỹ thuật cất cánh với gió cạnh
Gió cạnh là một vấn đề đặc biệt đối với dù lượn, cho đến khi phi công đã bay vào không trung, thì cánh dù luôn phải được hướng vào gió. Đây là cách ta thực hiện.
+ Cất cánh với gió cạnh – Khi có gió cạnh thổi qua điểm cất cánh, hãy trải cánh dù hướng vuông góc với hướng gió như trong hình 7-4. Tự đặt mình vào đường giữa như trong hình. Bơm cánh dù như bình thường, quay lại (nếu bạn cất cánh ngược) và bắt đầu chạy hướng vào hướng gió rồi chạy cong dần nhằm thẳng hướng xuống dốc đồi như hình vẽ. Trong khi chạy bạn phải kéo một chút dây lái bên cánh dù hướng xuống dốc (bên phải trong hình vẽ) để đổi hướng cánh dù đi theo đường chạy của mình. Nếu bạn không làm như vậy, cánh dù sẽ trượt sang một bên như trong hình bên phải hình 7-4 ghi là “sai!”.
Cách cất cánh như thế này không khó nhưng đòi hỏi phải tập luyện một chút. Học lái dù trong điều kiện cất cánh với gió cạnh ở mặt đất hoặc chỗ ít dốc. Bắt đầu phải hướng vào gió, bơm cánh dù, chạy và quay cánh dù theo đường chạy cong trong vòng ba bước. Lặp lại cho đến khi bạn hoàn thiện việc tính toán thời điểm, hoàn thiện động tác lái dù.
Hình 7- 4: Cất cánh với gió cạnh ở chỗ ít dốc
Trên đồi dốc cất cánh với gió cạnh thì lại khác. Cánh dù bị đặt nghiêng do vậy khi bơm lên thì nó đã nghiêng rồi và muốn xoay như trong hình 7-5. hướng quay của cánh dù là hướng xuống dốc, do đó bạn có thể không cần có bất kỳ tác động nào lên dây lái để cánh dù chuyển theo đường chạy cong của bạn. Như vậy, bức tranh ở đây là kỹ thuật sẽ là khác nhau tùy theo độ dốc của đồi. Các nguyên tắc hướng dẫn trong tất cả các trường hợp cất cánh gió cạnh là phải di chuyển vào dưới cánh dù và kiểm soát cánh dù để giữ nó ở giữa đỉnh đầu bạn. Lưu ý đồi cất cánh càng dốc thì gió cạnh càng bị chệch hướng sang một bên, vì vậy đồi dốc làm cho gió cạnh càng thêm tồi tệ hơn.
Lời khuyên của phi công chuyên nghiệp: Cần có hiểu biết tốt về cánh dù và khả năng kiểm soát đối với trường hợp cất cánh trong gió cạnh. Dịch chuyển thân người vào dưới chính giữa cánh dù và sử dụng dây lái để giữ cho nó hướng chính xác vào chỗ bạn định đi.
Hình 7-5: Kỹ thuật cất cánh với gió cạnh ở đồi dốc
Nhiễu loạn và Gió đổi hướng đột ngột (Switchy winds)
Ta cảm thấy gió nhiễu loạn giống như là gió cơn, gió giật nhưng thay đổi cả về hướng và độ mạnh. Gió đổi hướng đột ngột là cái mà ta gọi là gió thay đổi hướng thường xuyên, chúng cũng có thể thay đổi đột ngột độ mạnh.
+ Cất cánh trong nhiễu loạn – Khi bạn đã sẵn sàng để bay trong những điều kiện khó khăn hơn, phải đẩy việc thực hành điều khiển dù ở mặt đất lên một mức nữa. Thực hành bơm cánh dù và điều khiển dù trong dòng không khí không ổn định. Bạn càng giữ cánh dù càng lâu và càng ổn định hơn trong những điều kiện này thì bạn càng có khả năng xử lý tốt hơn những điều kiện như vậy khi cất cánh thực.
Kỹ thuật để xử lý cất cánh trong điều kiện gió nhiễu loạn là bơm cánh dù ở tư thế ngược, ổn định cánh dù rồi quay người và nhanh chóng rảo bước chạy khi cánh dù đã tương đối ổn định. Thực hiện kỹ thuật này thường đòi hỏi phải tác động liên tục lên dây lái, và có thể là cả dây điều khiển nữa. Bạn có còn nhớ tất cả những kỹ năng mặt đất về sử dụng dây điều khiển không? Đây là lúc để phát huy tác dụng. Bạn có thể thấy là mình phải di chuyển một chút ra xung quanh để giữ vị trí ở dưới cánh dù. Đôi khi, bạn có thể mất kiểm soát và phải bơm cánh dù lại. Đó là sự cần thiết cho quá trình luyện tập, đặc biệt là khi bạn còn thiếu kinh nghiệm. Xẹp mút cánh dù là khá phổ biến trong điều kiện gió cơn gió giật. Thực hành nhiều lần như mô tả trước đó trong phần Giải quyết các vấn đề về cất cánh.
Một trong những điểm quan trọng nhất khi cất cánh trong điều kiện nhiễu loạn là thời điểm của chu kỳ gió thổi trước khi bạn định cất cánh. Thông thường chu kỳ nhiễu loạn là khá đều, đặc biệt là do thermal. Thường thì bạn có thể cất cánh trong điều kiện êm nhẹ giữa cơn, nếu thời gian đủ dài. Tất nhiên, nếu nhiễu loạn thay đổi rất thường xuyên thì bạn không bao giờ có thể ổn định được cánh dù nhiều hơn một vài giây, có lẽ điều kiện như vậy là không đáng tin cậy để cất cánh an toàn. Chúng tôi đã thấy một số cánh dù phủ lên cây vì phi công không chú ý đến những hướng dẫn về cất cánh trong các điều kiện như thế này.
Ghi nhớ: Tốc độ gió an toàn tối đa càng thấp nếu gió nhiễu loạn càng mạnh.
Gió cạnh tại một điểm cất cánh là một khe đất nằm lọt giữa rừng cây có thể gây ra một số vấn đề thực sự về nhiễu loạn. Như hình 7-6 cho thấy cây cối gây ra nhiễu loạn trong không khí ở khe đất dùng làm điểm cất cánh. Cần phải biết hướng gió thực khi cất cánh trong những điều kiện như thế này vì gió thường hướng lên trên theo triền dốc do tác động của khe đất. Hãy nhìn xuống phía dưới để xem cây cối uốn về hướng nào và kiểm tra xem bên nào của khe đất nhận được nhiều gió nhằm xác định hướng gió. Nếu gió cạnh quá nhiều thì nhiễu loạn có thể là mạnh hơn và bạn khó có thể kiểm soát. Nói chung, trong điều kiện có gió cạnh thì bạn phải trước hết quay vào ngược hướng gió.
Hình 7-6: Cất cánh trong khe đất lọt giữa rừng
+ Cất cánh với gió đổi hướng đột ngột – Khi hướng gió thay đổi ở điểm cất cánh, bạn có hai lựa chọn: chờ cho một chu kỳ thích hợp (nếu có thể) hoặc coi nó giống như gió cạnh và sử dụng kỹ thuật cất cánh thích hợp. Các lựa chọn mà bạn có phụ thuộc vào sự kiên nhẫn của bạn (và sự kiên nhẫn của những người đứng chờ đằng sau bạn) và tần suất của chu kỳ gió. Ví dụ, nếu gió thỉnh thoảng thổi nhưng chỉ trong một vài giây thì tốt hơn là chọn cách xử lý gió cạnh. Gió thường đổi hướng đột ngột trong điều kiện có thermal, vì vậy học để xác định chu kỳ của gió, cất cánh trong điều kiện gió cạnh và cất cánh một cách hiệu quả (không có những chậm trễ không cần thiết) sẽ là một lợi thế lớn khi bạn chuyển sang bay cao.
Lời khuyên an toàn: Đừng để bị các phi công khác thúc ép cất cánh trước khi bạn sẵn sàng.
Mọi người đều muốn bay thoát ra khỏi ngọn đồi trong điều kiện hợp lý, vì vậy nếu các phi công đằng sau bạn sốt ruột và lo lắng và bạn chưa cảm thấy sẵn sàng, thì hãy dịch sang một bên. Với kỹ năng của phi công mới bạn cần thoải mái, không vội vã cất cánh. Bạn dễ dàng dịch sang một bên hơn là lôi bản thân mình ra khỏi bụi cây sau khi vội vã và cất cánh không thành công.
Gió mạnh hơn
Bạn có thể đã gặp gió mạnh hơn một chút trong quá trình tập luyện. Khi đã thu lượm được tất cả kỹ năng của phi công mới thì bạn có thể thoải mái với tốc độ gió trung bình khoảng 20 km/h và đôi lúc tốc độ gió tối đa lên đến 24 km/h. Các giới hạn này được đặt ra vì gió càng mạnh thì càng có nhiều vấn đề phức tạp mà ta sẽ thấy trong Chương 9.
Các vấn đề phức tạp xảy ra trên điểm cất cánh có thể là nhiễu loạn hơn, bơm cánh dù nhanh hơn, phải dùng lực nhiều hơn để bơm cánh dù và có thể bị kéo dạt đi. Cách để giải quyết những vấn đề này là luôn luôn sử dụng phương pháp cất cánh ngược trong điều kiện có gió mạnh kết hợp với sử dụng các kỹ thuật đặc biệt để kiểm soát cánh dù. Kỹ thuật được khuyến nghị ở đây là bơm cánh dù ngược, là một kỹ thuật mới được mô tả dưới đây, nhưng trước tiên ta hãy xem cách chuẩn bị cất cánh như thế nào.
Trong điều kiện có gió mạnh tại điểm cất cánh thì có khi không thể trải cánh dù ra mà không bị thổi đi trừ khi có nhiều người trợ giúp. Cách này là không đáng tin cậy, vì vậy tốt hơn hết là ta nên có phương án thay thế. Đây là những gì bạn cần làm:
1. Trải cánh dù và gỡ dây từ trong khu vực nhà chờ. Đeo đai ngồi vào, móc cánh dù vào và kiểm tra trước chuyến bay như bình thường.
2. Sau đó quay người lại (chui qua dưới một bên dây điều khiển) như khi bạn cất cánh ngược lúc bình thường.
3. Kiểm tra các dây điều khiển và vị trí của các dây lái và cầm dây lái trong tay như bình thường (xem hình 4-15 và 4-16).
4. Tiếp theo, chạy một tay theo dây dù và thu dù lại như sau khi hạ cánh.
5. Mang tất cả bó dù cẩn thận ra chỗ cất cánh chờ đến lượt, đặt xuống và chuẩn bị cất cánh. Phải chắc là phần giữa của cánh dù là ở chính giữa đường chạy của bạn như trong hình 7-7.
6. Bây giờ kéo mỗi đầu cánh dù ra khoảng 1m – không nhiều hơn vì bạn không muốn để nó đón gió vào.
7. Cuối cùng, bước lùi một cách cẩn thận trong khi trải dần dây dù từng vòng từ tay ra.
Khi dây dù được trải ra hoàn toàn thì bạn đã sẵn sàng cất cánh. Bạn nên sử dụng kỹ thuật như mô tả dưới đây.
Hình 7-7: Trải cánh dù thành hình bông hoa hoặc thành túm trong điều kiện gió lớn
Bơm cánh dù ngược khi có gió lớn
Đây là phương pháp cất cánh ngược thứ ba mà ta nói đến trong Chương 4. Tại sao đây lại là một phương pháp mới? Lý do là, gió càng lớn thì càng có xu hướng kéo cánh dù (và cơ thể bạn cũng dễ bị thâm tím) theo hướng gió. Bị lôi theo gió không phải là điều thú vị nhất trong khi chơi dù lượn. Bạn đã học trước đó là kéo sâu hoàn toàn dây lái có thể hạ xuống hoặc làm mất tác dụng của cánh dù, nhưng trong điều kiện gió lớn hơn thì cánh dù có thể nhấc bổng bạn lên và đẩy bạn theo chiều gió trước khi kịp làm mất tác dụng của cánh dù, rồi cánh dù vẫn có thể bị bơm căng phồng ở sát mặt đất trong khi bạn bị quăng quật khắp nơi. Bạn cũng được học là kéo dây điều khiển sau tốt sẽ làm mất tác dụng của cánh dù nhanh hơn (và chắc chắn hơn) so với sử dụng dây lái. Vì vậy, phương pháp cất cánh ngược được điều chỉnh lại bằng cách chỉ sử dụng dây điều khiển trước và dây điều khiển phía sau (hoặc dây điều khiển nhóm dây C).
Kỹ thuật này là như sau: Dùng đúng tay để giữ dây lái dù (và đúng bên dây), nắm cả hai dây điều khiển A bằng một tay (tay phải cho những người thuận tay phải), và nắm cả hai dây điều khiển sau (hoặc C) bằng tay còn lại. Tay cầm dây điều khiển A là ở trên cùng, trên tất cả các dây điều khiển khác và tay cầm dây điều khiển sau ở dưới tất cả các dây điều khiển như trong hình 7-8. Phải chắc là bạn không để bị xoắn dây điều khiển, dịch chuyển dây điều khiển A và các dây điều khiển ở giữa của nhóm dây phía sau ra khỏi vướng vào nhau như trong hình để bạn có thể nắm cả dây điều khiển sau của nhóm dưới và dây điều khiển sau của nhóm trên. Giữ cả hai dây điều khiển ở chỗ chúng vắt qua nhau tự nhiên là tốt nhất.
Hình 7-8: Bố trí tay cầm dây điều khiển trong điều kiện gió mạnh hơn
Lưu ý: Sử dụng các dây điều khiển C chứ không phải các dây điều khiển sau có thể là hiệu quả hơn để điều khiển một số cánh dù. Một số phi công sử dụng một biến thể của phương pháp này là giữ cả dây điều khiển A trong một tay và giữ cả hai dây lái trong tay còn lại. Có hai nhược điểm của phương pháp này: Thứ nhất, kiểm soát bằng dây lái là không hiệu quả để hạ cánh dù xuống và có thể làm bạn bị nhấc lên khỏi mặt đất. Thứ hai, bạn phải chuyển một dây lái sang tay tự do của mình (là tay kéo dây điều khiển nhóm A) khi cánh dù đã cất lên. Chúng tôi không khuyến khích sử dụng phương pháp này.
Hình 7-9: Bơm cánh dù trong điều kiện gió mạnh hơn
Tiếp theo, nhử cánh dù bằng cách kéo các dây điều khiển A lên một chút. Nếu làm cẩn thận, thì bạn sẽ dựng một bức tường dù ngắn và sẽ mở rộng và tự động trải cánh dù ra như trong hình 7-9. Tiếp tục làm như vậy cho đến khi ¾ cánh dù được mở rộng (để mở ít hơn nếu gió lớn hơn). Đừng mở cánh dù ra hết hoặc cánh dù có thể tự bơm lên. Sau đó kiểm tra các cánh dù bay trong khu vực và kiểm tra gió để cất cánh. Việc cất cánh là khá bình thường: dùng cánh tay nâng các dây điều khiển A lên và quan sát gió lùa vào cánh dù. Chỉnh bất kỳ bên cánh nào quay bằng cách dịch chuyển các cặp dây điều khiển sang bên trái hoặc phải. Ví dụ, nếu cánh dù di chuyển sang trái bạn (phần bên phải cánh là xuống), kéo các dây điều khiển A sang phải và các dây điều khiển sau (hoặc C) sang trái như trong hình 7-10. Kết quả là kéo nhiều hơn đối với các dây bên phải và ít ở bên trái để đưa bên phải lên. Phương pháp điều khiển dù này là rất mạnh.
Một trong các lợi ích của bố trí cánh dù thành hình bông hoa là các dây dù không bị trải ra nhiều do vậy ít có khả năng bị vướng vào các que rác.
Nói chung, việc bơm cánh dù phải nhanh để giảm thiểu thời gian cánh dù ở vị trí thấp sát mặt đất và bị kéo nhiều về phía sau. Nếu cảm thấy bị kéo mạnh quá, thì có thể bước về phía cánh dù khi cần. Nếu mọi thứ không kiểm soát được thì bạn luôn có thể nhanh chóng thả cánh dù xuống bằng cách kéo các dây điều khiển sau hoặc nhóm C.
Khi cánh dù gần như là đã cất ở trên cao, hãy thả các dây điều khiển ra, sử dụng dây lái để điều khiển, quay người lại và cất cánh. Không phải là khôn ngoan nếu giữ cánh dù trên đỉnh đầu quá lâu trong điều kiện gió lớn ở trên điểm cất cánh dốc, đặc biệt là nếu có nhiều cây hoặc vật cản xung quanh.
Gió càng mạnh thì điều càng quan trọng là phải bơm cánh dù cho thật tốt trước khi quay người chạy cất cánh.
Toàn bộ các động tác cất cánh là phức tạp hơn một chút so với những gì bạn đã biết trước đó, nhưng không phải là quá khó. Như thường lệ, bạn nên hoàn thiện kỹ thuật cất cánh này bằng cách trước tiên tập luyện trên mặt đất bằng phẳng. Tập mặt đất là phương pháp huấn luyện đã được thử thách và chuẩn xác.
Kiểm tra kỹ năng: Kỹ năng cất cánh của bạn trong điều kiện gió lớn sẽ được phát triển tốt khi bạn có thể xử lý cánh dù trong điều kiện gió mạnh hơn, nhiễu loạn và gió cạnh nhiều hơn (tất nhiên là trong phạm vi an toàn của bạn). Việc cất cánh phải được kiểm soát tốt, chứ không chỉ là chuyện vấn đề đã được thu xếp
Quay người trong trường hợp khẩn cấp
Có thể xảy ra chuyện không may (hoặc sai lầm trong) khi quay người sai hướng khi cất cánh ngược. Điều đó cũng thỉnh thoảng xảy ra. Nếu bạn rơi vào tình huống này, thì đừng hoảng sợ. Hãy bay khỏi ngọn đồi để có nhiều khoảng trống dưới chân. Cánh dù sẽ ổn định hơn nhiều vì các dây điều khiển chụm lại rất gần nhau. Một khi bạn đã thoát hẳn, giữ các dây lái trong tay và nắm các dây điều khiển và đẩy chúng tách nhau ra. Động tác này sẽ làm bạn quay người và dây điều khiển sẽ thẳng ra. Bạn sẽ phải quay đủ 360 độ trong trường hợp này.
Cũng đã xảy ra trường hợp một phi công bị nhấc bổng lên trong khi đang quay mặt về sau rồi bay lên. Nếu điều này xảy ra thì cũng đừng hoảng sợ và phải lái dù như trước cho đến khi bạn thoát hẳn khỏi ngọn đồi và một lần nữa, phải tách dây điều khiển rộng ra để giúp xoay người lại. Giữ cho cánh dù hướng vào gió và nó sẽ bay khỏi ngọn đồi. Sau đó nên quay lại đồi thấp và thực hành lại động tác quay người cho đến khi nó ăn sâu trong não.
Trợ giúp cất cánh trong điều kiện có gió mạnh
Khi lần đầu cất cánh trong điều kiện có gió một chút, có lẽ bạn đã thực hiện cất cánh xuôi và huấn luyện viên kéo dây đai trên đai ngồi. Cách này giúp bạn khỏi bị kéo về sau. Tuy nhiên, sau khi đã học được kỹ thuật bơm cánh dù ngược thì bạn không còn cần phải có người để kéo đai ngồi ở phía trước.
Đôi khi phi công cần có người trợ giúp để giữ đai ngồi trong điều kiện gió lớn. Chúng tôi khuyên bạn không nên sử dụng cách này vì nhiều lý do. Trước hết, việc có người trợ giúp có thể cho phép bạn bơm cánh dù trong điều kiện gió quá mạnh, kết quả là bạn bị thổi ra sau núi hoặc gặp phải nhiễu loạn mạnh. Thứ hai, người trợ giúp có thể làm phức tạp vấn đề và làm tăng mối nguy hiểm nếu người đó túm nhầm chẳng hạn như tay kéo dù dự bị của bạn. Nếu người trợ giúp không quay cùng với bạn, thì động tác quay của bạn có thể bị cản trở hoặc đường chạy bị vướng. Ngoài ra người trợ giúp có thể buông tay sai thời điểm hoặc thậm chí tiếp tục bám theo, như thế có thể gây hậu quả nghiêm trọng trong điều kiện gió lớn.
Hình 7-10: Động tác xử lý trong trường hợp bơm cánh dù không đều
Nếu đã học được kỹ thuật bơm cánh dù ngược chuẩn xác với khả năng điều khiển dù tốt, thì bạn sẽ có khả năng bơm cánh dù trong bất kỳ điều kiện gió mạnh như thế nào mà là an toàn cho bay. Hãy nhớ là gió làm phức tạp cho mọi việc liên quan đến bay dù lượn. Các vấn đề phức tạp tăng theo độ mạnh của gió, vì vậy hãy đặt cho riêng bạn giới hạn an toàn và chỉ cất cánh trong những điều kiện mà bạn có thể tự xử lý mà không cần trợ giúp.
Trợ giúp trong điều kiện gió nhẹ
Trong điều kiện gió nhẹ hoặc lặng gió mà không có đường chạy dài hoặc có thể là trải cánh dù ở chỗ thấp hơn điểm cất cánh, thì nên có người hỗ trợ cất cánh. Hình 7-11 cho thấy, nâng mép trước cánh dù có thể giúp đón gió và bơm cánh dù nhanh hơn.
Điều quan trọng là người trợ giúp phải làm đúng. Người trợ giúp nên nắm cánh dù bằng cách dùng ngón cái và ngón trỏ kẹp giữ một chút vải mặt trên cánh dù như trong hình 7-12. Người trợ giúp nên nâng cao tay để cánh dù bốc lên và để nó tự tuột khỏi tay. Nếu người trợ giúp nắm vào mép trước cánh dù, thì cánh dù có thể bị chậm cất lên. Có một phương pháp khác là lòng bàn tay hướng lên, ngón tay cong lại như thể hiện trong hình.
Chỉ nên dùng một người trợ giúp bằng cách đứng cẩn thận ở giữa cánh dù như trong hình. Có 2 người trợ giúp chỉ đơn giản là làm vấn đề phức tạp thêm. Ý tưởng là nâng cao phần giữa của cánh dù lên để hứng gió vào các khoang giữa trước. Chúng tôi đã thấy có trường hợp người trợ giúp giữ quá xa ra hai bên làm cho đầu mút cánh dù được bơm lên trước và bị cánh dù bị gập ở giữa.
Hình 7-11: Trợ giúp nâng cánh dù
Nếu người trợ giúp không thực sự nâng cánh dù khi phi công bắt đầu di chuyển mà chỉ đơn thuần là giữ cánh dù khi không có gió, đôi khi cánh dù chỉ di chuyển về phía trước mà không có đà để bốc lên và cánh dù không bơm lên được. Hỗ trợ đúng là phải chuyển động lên cao cùng với chuyển động kéo cánh dù lên lúc ban đầu của người phi công.
CẤT CÁNH VỚI CÁC ĐỘ DỐC KHÁC NHAU
Ở đây ta tập trung chú ý vào vấn đề phức tạp trong cất cánh do hình dạng đồi dốc và bề mặt khu vực cất cánh là khác nhau. Chắc chắn là có nhiều điểm cất cánh được trồng cỏ được chăm sóc chu đáo hoặc trải thảm. Tuy nhiên, với kinh nghiệm bay nhiều hơn, bạn sẽ gặp các điểm bay mà chỉ đơn thuần là địa hình mà thiên nhiên đã ban tặng.
Mục tiêu của bạn: Học cách đánh giá tính phù hợp của điểm cất cánh đối với kỹ năng của bạn và cất cánh an toàn ở các loại dạng điểm cất cánh khác nhau.
Hình 7- 12: Trợ giúp bơm cánh dù
Cất cánh với độ dốc thấp
Dốc phẳng (20° hoặc ít hơn so với chân trời) thường không quá nhiều vấn đề, đặc biệt là nếu có một chút gió. Tất nhiên, nếu dốc là phẳng hơn so với khả năng lượn thoát của cánh dù, thì sau đó phải có một đoạn dốc hơn hoặc tụt hẫng xuống hoặc bạn không thể bay lên được. Có lẽ tốt hơn là cất cánh ở phần dốc hơn.
Lời khuyên an toàn: Tại thời điểm này kinh nghiệm bay của bạn chưa phải là tốt nhất về điểm bay. Hãy bay ở các điểm bay mà các phi công dù lượn khác sử dụng thường xuyên và đã chứng tỏ là an toàn. Sử dụng cùng một điểm cất cánh mà những người khác đã sử dụng thành công, cho nhiều chuyến bay.
Trên mặt dốc phẳng, hãy bơm cánh dù như bạn thường làm và tiến hành chạy thật tốt. Bạn nên kéo dây lái ít hơn so với cất cánh ở điểm cất cánh dốc hơn bởi vì điều quan trọng là phải giữ cho cánh dù di chuyển và bạn phải tránh bay lên quá sớm. Kéo dây lái và bay vọt lên có thể đưa bạn lại mặt đất khi bớt tác động lên dây lái để lấy thêm tốc độ bay. Bí mật của cất cánh ở mặt dốc phẳng là kéo dây lái vừa đủ để giữ cho cánh dù ở ngay trên đầu và tiếp tục chạy cho đến khi địa hình đã dần rời xa hoặc bạn lượn thoát khỏi điểm dốc. Đừng ngồi vào đai ngồi cho đến khi bạn thoát hẳn khỏi điểm cất cánh.
Thả chân tự do ở phía dưới trong khi bốc lên khỏi mặt đất để tránh bị chạm mông nếu bạn bị tụt một chút.
Cất cánh ở dốc cao
Rất dễ cất cánh từ các sườn dốc cao, nhưng chúng cũng không hề khoan nhượng đối với bất kỳ sai lầm hoặc sự cố nào. Khi cất cánh xuôi thì khó mà kiểm tra xem cánh dù đã được bơm tốt chưa vì việc cất cánh xảy ra hết sức nhanh chóng. Ngoài ra, nếu bạn thấy có vấn đề thì cũng khó dừng cất cánh mà không bị ngã lộn theo triền đồi. Vì lý do đó, chúng tôi khuyên bạn chỉ nên sử dụng cất cánh ngược nếu dốc có độ dốc lớn hơn 35 hoặc 40 độ.
Lời khuyên an toàn: Chỉ sử dụng kỹ thuật cất cánh ngược ở đồi rất dốc để có thể kiểm tra cánh dù.
Quy định trên nói chung có nghĩa là bạn cần có một ít gió để cất cánh từ đồi dốc. May mắn là các sườn dốc thường tạo điều kiện cho những cơn gió thung lũng thổi lên (upslope breezes). Ngoài ra, cũng có thể thực hiện cất cánh ngược trên đồi có độ dốc lớn trong điều kiện gió gần như bằng không. Đồi dốc giúp bạn bơm cánh dù và không phải di chuyển nhiều vì người tụt dần xuống nhiều hơn làm tăng tốc cánh dù tiến về phía trước. Phần khó khăn đó là kiểm tra cánh dù và nhanh chóng quay người để chạy trong một thời gian rất ngắn. Có gió nhiều hơn thì việc này rất dễ. Kỹ thuật này giành cho phi công có kinh nghiệm và cần học ở đồi thấp bằng cách hoàn thiện các kỹ thuật bơm cánh dù-kiểm tra vòm dù-xoay- chạy lặp đi lặp lại nhiều lần.
Kiểm tra Kỹ năng: Khi cất cánh ở trên đồi có độ dốc thấp hơn hoặc cao hơn bình thường, thì kỹ thuật cất cánh của bạn hầu như là tốt nếu bạn có thể hoàn thành cất cánh mà không phải thay đổi nhiều về vị trí đứng hoặc vị trí cánh dù cho đến khi cất cánh.
Hình 7- 13: Cất cánh từ đồi dốc
Cất cánh từ đồi phẳng chuyển sang dốc hơn
Hầu hết các đồi dốc phẳng đều ra đến vách tụt hẫng ở mép. Không có vấn đề miễn là ta có đủ chỗ để cánh dù bay và nâng ta lên trước. Nhưng với những dốc chỉ cho phép có một vài bước chạy trước khi tụt hẫng xuống thì thế nào? Còn dốc mà phẳng hơn ở giữa đường chạy cất cánh thì sao?
Để giải quyết vấn đề của dốc chạy mà dốc hơn ở giữa đường chạy cất cánh, thì phải nhận thức được vấn đề là khi bắt đầu chạy xuống phần dốc hơn, bạn phải tăng góc tấn của cánh dù như trong hình 7-13. Vì vậy, kỹ thuật thích hợp là kiểm soát áp lực trên dây lái. Nếu góc tấn tăng ở thời điểm bạn chuyển sang đường chạy dốc hơn thì áp lực sẽ tăng, cho nên bạn phải nâng cao dây lái để duy trì áp lực trên dây lái ở vị trí cất cánh như bình thường. Nếu bạn không làm như vậy thì có thể bay lên không với tốc độ bay quá chậm. Một lần nữa, chìa khóa để thực hiện cất cánh như thế này một cách hoàn hảo là phải có cảm nhận tốt đối với dây lái và giữ cánh dù ở vị trí thẳng trên đầu của mình.
Điều khiển cánh dù có nghĩa là duy trì đúng góc tấn và giữ vị trí bằng cách giữ đúng áp lực trên dây lái.
Nhiều điểm bay là vách núi (ví dụ như St Hilaire du Touvet nổi tiếng ở Pháp) thực ra là có đường chạy dốc dẫn ra đến vách núi. Chúng cần được xử lý giống như với các điểm cất cánh với khoảng chạy hạn chế. Nếu bạn bị hết đường chạy khi chạy đà trên một vách núi và không thể dừng lại được, thì hãy nâng cao tay lên để dây lái ở vị trí tốc độ tối đa để cho cánh dù bổ nhào xuống nhằm đạt được tốc độ bay cần thiết để bay thoát. Những tình huống như vậy được mô tả trong hình 7-14. Lưu ý rằng cất cánh ở vách núi đòi hỏi phải cố gắng nhiều hơn – nó có thể dẫn đến thảm họa nếu bạn thực hiện sai – và bay ở những điều kiện này không phải là dành cho phi công mới mà không có người hướng dẫn.
Giàn chạy dốc thường được xây dựng tại nhiều điểm bay diều lượn. Đôi khi là ngắn và đôi khi là thả hẫng ra sau một vài bước. Sử dụng kỹ thuật chạy ngắn (bơm cánh dù có người hỗ trợ) trong trường hợp này. Hãy nhớ rằng, một số giàn chạy dốc không thích hợp cho dù lượn trong điều kiện lặng gió, do đó, không nên gắng sức quá độ đối với thiên thần hộ mệnh của mình.
Hình 7 14: Cất cánh ở vách núi trong điều kiện gió nhẹ
Cất cánh từ chỗ dốc sang chỗ phẳng hơn
Tình huống nghiêm trọng hơn với độ dốc điểm cất cánh thay đổi và một trong những tình huống mà bạn có thể sẽ gặp phải một lúc nào đó – là khi độ dốc trở nên nông hơn trong khi chạy. Vấn đề xảy ra khi bạn chuyển sang phần dốc phẳng hơn và giảm tải trên cánh dù. Nếu không kéo thêm dây thì cánh dù sẽ bị mất áp lực và có thể rớt xuống phía sau bạn hoặc tăng tốc vọt về phía trước nếu bạn không theo kịp.
Tôi có kinh nghiệm về vấn đề này tại Ellenville, New York năm 1992. Tôi đã sử dụng một cánh dù nhỏ mượn được. Tôi đã mất nhiều thời gian nhằm cất cánh trong điều kiện không khí tĩnh lặng buổi sáng và tôi không thể thoát được đồi dốc thấp hơn mà ở phía dưới đó dốc phẳng hơn. Tôi đã nhào xuống đất, cánh dù thì bị xẹp và tôi ngã lăn vào các bụi cây.
Trong tình huống của đường chạy phẳng bạn phải kéo dây lái một chút ở thời điểm chuyển trạng thái như trong hình 7-15. Lưu ý rằng việc kéo dây lái là ngược với tình huống đường chạy cất cánh là dốc. Một lần nữa, kỹ thuật này không phải dành cho phi công còn thiếu kinh nghiệm. Tuy nhiên, nhiều người trong chúng ta có thể gặp phải tình huống này khi tập ở đồi thấp khi bắt đầu ở dưới chân đồi và chuyển sang phần đất phẳng. Đó là điều kiện lý tưởng để thực hành kỹ thuật cất cánh ở dốc phẳng. Cũng như với nhiều kỹ năng trong dù lượn, cách tiếp cận an toàn nhất là trước tiên thực hành kỹ năng mới trong điều kiện có kiểm soát.
Cần chú ý là có một số đồi dốc thay đổi rất nhiều nên việc tìm cách cất cánh trở nên không an toàn. Bạn có thể cất cánh ở dưới thấp chỗ phần dốc phẳng hay không? Ngay cả khi có thể bay thành công từ đồi có độ dốc thay đổi trong điều kiện có gió thì cũng không nên coi là mình có thể thực hiện được trong điều kiện lặng gió.
Hình 7-15: Cất cánh ở đồi dốc phẳng
Hình 7-16: Những nguy hiểm khi cất cánh ở vách núi trong điều kiện có gió
Cất cánh ở vách núi trong điều kiện có gió
Cất cánh ở hầu hết vách núi trong điều kiện có gió mạnh cũng tương tự như tình huống nêu trong hình 7-14. Trong hầu hết các trường hợp bạn có thể bơm cánh dù và cất cánh trước khi đến mép vách núi. Tuy nhiên, nếu khoảng chạy không đủ thì bạn sẽ phải bơm cánh dù ở gần mép vách núi. Vấn đề ở đây là rotor, xoáy không khí hoặc những chỗ cuộn xoáy có thể có ở gần mép vách núi như trong hình 7-16. Yếu tố này là càng đúng nếu mép vách núi càng sắc. Một vách núi bị cắt ở dưới là trường hợp tệ nhất.
Theo nguyên tắc chung của thực nghiệm, bạn phải có ít nhất 6 m khoảng không từ mép vách núi đến vị trí trải cánh dù ra trước khi bơm cánh dù. Khoảng không gian đệm này là để bạn có cơ hội trong trường hợp bạn bị trượt chân. Khi bơm cánh dù, hãy giữ cánh dù trên đỉnh đầu một vài tích tắc. Nếu bạn không thể duy trì cánh dù ổn định trong 10 giây hoặc lâu hơn, thì tình huống quá là không đáng tin cậy. Một điều chắc chắn là bạn có thể quay lại và bay đi thoát, hoặc bạn có thể kết thúc như một tác phẩm nghệ thuật ngẫu hứng ở đâu đó trên vách núi. Ta không thể chơi bằng sự may mắn trong môn thể thao này, ta sống để bay dựa trên khả năng phán đoán tốt.
Địa hình gồ ghề
Vấn đề cất cánh phức tạp cuối cùng ta bàn đến ở đây là mặt đất mấp mô hoặc bao gồm các bụi cây, bụi cỏ hoặc những thứ tồi tệ khác. Ta có thể để ý thấy lúc ban đầu là có một số phi công mua những tấm bạt nhựa lớn để trải trong những tình huống như vậy. Các giải pháp khác bao gồm việc tìm cách trải cánh dù ở những khoảng trống và để nó mở hết ra khi cất lên. Có nhiều người phụ giúp có thể giúp giữ cánh dù cao lên khỏi các bụi cây hoặc cỏ sắc nhọn. Một trong những vấn đề khi chặt các bụi cây hay bụi cỏ là bạn tạo ra thêm các cây que sắc nhọn có thể móc giữ cánh dù hoặc phổ biến hơn là đâm thủng cánh dù khi bạn thả cánh dù xuống mặt đất khi chuẩn bị cất cánh. Nói chung, tốt hơn là để cho cỏ dại sống, trừ khi bạn có thể nhổ cả gốc hoặc cắt phẳng sát đất. Hãy thử trải cánh dù trên đầu ngọn cỏ và để mép trước cánh dù dựng lên.
Nếu bạn chạy trên mặt đất gồ ghề, có thể tránh vấp ngã bằng cách bước chân cao lên. Bạn có thể thực hành kiểu chạy này trên mặt đất, nhưng đừng cho bất cứ ai nhìn thấy bạn hoặc bạn sẽ thấy một vài người đứng lắc đầu. Trong một số trường hợp nó là cần thiết để xem xét nên đặt chân chỗ nào – có thể có những hòn đá, khe đất hoặc hố phải tránh. Trong trường hợp này bạn phải nhìn xuống thấp hơn để đặt chân vào các chỗ tốt hơn. Với địa hình không bằng phẳng trong điều kiện gió nhẹ thì có thể cất cánh xuôi gió, nhưng chắc chắn là tốt hơn nếu có một chút gió để có thể cất cánh ngược và kiểm tra cánh dù mà không cần phải nhìn lên trong khi đang chạy.
TÓM TẮT
Mỗi chuyến bay tốt đều bắt đầu bằng cất cánh tốt. Hoàn thiện kỹ thuật của bạn yêu cầu không chỉ phải thực hành, mà còn phải hiểu rõ những gì cần phải có để coi là cất cánh tốt. Cần hiểu biết nhiều hơn nữa để xử lý một cách an toàn tất cả những điều kiện cất cánh khác nhau mà bạn sẽ gặp phải, từ cất cánh trong điều kiện có gió cơn gió giật, gió mạnh hoặc gió cạnh (hoặc kết hợp của các điều kiện bất kỳ) cho đến cất cánh ở các đồi dốc cao, thấp hoặc sườn núi. Mỗi tình huống đòi hỏi phải có những kiểm soát và cân nhắc cụ thể. Bạn phải học những kỹ thuật khác nhau phù hợp với những khó khăn trong cất cánh khác nhau từng cái một.
Một yếu tố cực kỳ quan trọng trong tất cả những vấn đề cất cánh là khả năng đánh giá. Đôi khi yếu tố cất cánh – gió hoặc địa hình – là quá khó cho mức độ kỹ năng hiện tại của bạn. Hãy học để lựa chọn không cất cánh nếu bạn không 100% tự tin rằng mình có thể xử lý được tình huống. Bạn có cho rằng sự tự tin là dựa trên việc chuẩn bị trong thực tế như thực hành xử lý ở mặt đất trong điều kiện nhiễu loạn? Nếu không, thì khả năng đánh giá của bạn là đáng ngờ.
Ở đây chúng tôi không định làm giảm nhiệt tình của bạn. Nhưng hãy nhớ là niềm vui lớn của dù lượn không còn trong những lúc bạn bị tai nạn. Các ngọn núi vẫn luôn luôn ở đó và gió luôn luôn thổi. Vì vậy, nên tập luyện tính kiên nhẫn rồi bạn sẽ tiến bộ vượt quá sự mong đợi của bản thân mình.
TỰ KIỂM TRA (xem đáp án trả lời tại Phụ lục II)
1. Khi chạy cất cánh bạn nên quan sát __________________________________
2. Kiểm tra cánh dù sau khi bơm cánh dù là cần thiết trong:
a. chỉ riêng cất cánh xuôi b. chỉ riêng cất cánh ngược
c. cả a và b d. không phải là a hoặc b
3. Cất cánh với gió xuôi là nguy hiểm vì bạn phải di chuyển nhanh hơn xuống dốc để đạt được tốc độ bay. Đúng hay Sai
4. Trong điều kiện gió cạnh, bạn trải cánh dù theo hướng nào?
a. Thẳng xuống dốc chạy cất cánh b. Thẳng hướng gió
5. Khả năng xẹp và gập cánh dù khi cất cánh là (tăng hay giảm) trong điều kiện nhiễu loạn.
6. Bên cạnh khả năng bị nhiễu loạn, mối nguy hiểm chính của cất cánh trong điều kiện gió mạnh là _________________
7. Nói chung là an toàn hơn khi bạn cất cánh từ một đồi dốc là:
a. Nông trũng rồi sau đó dốc hơn b. Dốc sâu rồi sau đó nông hơn
Bình luận
comments